Dorp, Stad, Land

Dorp, Stad, Land is een ambitieus boek. Stedebouwkundige en taalkundige Maartenjan Hoekstra wil erin een geschiedenis van landschaps- en nederzettingenontwikkeling in de lage landen schetsen. Tegelijk stopte hij het boek vol met honderden woordverklaringen, die aangeven hoezeer onze manier van wonen, landbouwen, verplaatsen, samenwerken is doorgedrongen in onze manieren van denken en spreken. Door terug te gaan in de betekenis van onze woorden, en in onze woongeschiedenis, wil hij zo orde en inzicht scheppen.
 

Dat leidt tot ontdekkingen. Heel wat ‘typisch Nederlandse’ landschapsaanleg blijkt Vlaams in oorsprong: polders, indijkingen, trekvaarten, windmolens, watergemalen… De term ‘dorp’ is helemaal niet afkomstig van de Friese terpen, maar van thorpe, waarvan de betekenis niet helemaal duidelijk is : ofwel houten bouwsel (Lat. trabs, balk), ofwel ontgonnen stuk land of akker (Oudslavisch trebiti, ontginnen). De uitgangen van plaatsnamen zijn vaak een goede indicatie van de stichtingsperiode: -tricht, -elle uit Romeinse tijd, -egem, -sele en -dam van de Franken en Friezen, -kerke en -kapelle uit de late middeleeuwen. Heel bijzonder is de geschiedenis van onze kustlandschappen, die door ontginning, bedijking, verzanding en doorbraken ongelofelijk veranderden en tot 15 kilometer opschoven. In een register vind je ook een opsomming van haast alle belangrijke plaatsnamen in de lage landen.

Toch is het boek hier en daar slordig. Qua stijl storen de voortdurende woordverklaringen, en zitten er soms teveel vaderlandse geschiedenislessen in. Ook stootte ik met mijn bescheiden kennis van Brugge op een aantal fouten: de naam van de stad verwijst helemaal niet naar overbruggingen maar naar de rivierloop Reie; de stad heeft enkel een Markt, geen Grote Markt; de oudste nederzettingssporen zijn helemaal niet op de Burg teruggevonden, maar enkele honderden meters daarnaast, langs de Dijver en de zogenaamde Oude Burg. Het zit al in de naam, ziet u.

Het is een erg boeiend werk voor al wie wil weten waarom een boulevard verwant is met een bolwerk, waarom een bus er voor iedereen is en hoe het komt dat we hier in elke richting op vijf kilometer op een ander dorp stoten.